Zachowanie i remont zabytkowej bramy cmentarnej w Cieszynie.
W grudniu 2025 roku zakończono remont zabytkowej bramy cmentarnej przy ul. Bielskiej w Cieszynie. Konieczność przeprowadzenia prac wynikała ze złego stanu zachowania obiektu, który ujawnił się podczas prac porządkowych wykonanych jesienią 2022 roku. Po usunięciu bluszczu porastającego boczne części bramy odkryto liczne i rozległe pęknięcia murów, w tym pęknięcie jednego z łuków, biegnące aż do narożnika konstrukcji i grożące nawet częściowym zawaleniem bramy.
Po oględzinach przeprowadzonych 31 stycznia 2023 roku przez przedstawiciela Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Delegatury w Bielsku-Białej, podjęto decyzję o pilnym wykonaniu dokumentacji oraz zabezpieczeniu obiektu. Ze względów finansowych postanowiono przeprowadzić remont i konserwację bramy w trzech etapach.
Pierwszy etap obejmował pilne prace budowlano-remontowe, których celem było zabezpieczenie konstrukcji oraz usunięcie pęknięć. Usunięto pnącza wrastające w szczeliny murów, skuto istniejące tynki, wykonano częściowe przemurowania i uzupełniono spoiny. Następnie nałożono nowe tynki, wykonano obróbki blacharskie na bocznych wejściach bramy, oczyszczono kamienne cokoły z zabrudzeń oraz całość odmalowano. Prace te zrealizowano w 2023 roku. Ich koszt wyniósł 45 580,01 zł, z czego 20 000 zł pochodziło z dotacji budżetu Województwa Śląskiego.
Drugi etap prac przeprowadzono w 2024 roku i dotyczył renowacji żelaznych, kutych elementów bramy. Zdemontowano wszystkie metalowe elementy, które następnie oczyszczono z korozji i starych powłok malarskich. Odtworzono brakujące detale zdobnicze, m.in. listki rozety kwiatowej znajdującej się na bocznych furtkach, uzupełniono brakujące elementy konstrukcyjne krat oraz wymieniono całkowicie skorodowane blachy puszek zamków. Całość została ocynkowana i ponownie pomalowana. Ze względu na skrzywienie i przesunięcie krat, powodujące uszkodzenia zarówno metalowych elementów, jak i ścian, wykonano nowe zawiasy i nieznacznie odsunięto kraty od murów. Łączny koszt drugiego etapu wyniósł 31 242,00 zł, z czego 14 000 zł stanowiła dotacja Województwa Śląskiego.
Trzeci, ostatni etap zrealizowano w 2025 roku i obejmował środkowy segment bramy. Wykonano zarówno prace remontowo-budowlane, jak i konserwatorskie przy elementach kamiennych (piaskowiec). Roboty budowlane polegały na oczyszczeniu powierzchni z nawarstwień, zacierek i przemalowań, częściowym skuciu odspojonych tynków, uzupełnieniu spoin murarskich i tynków oraz wykonaniu nowej warstwy malarskiej. Wymieniono również obróbki blacharskie.
Prace konserwatorskie dotyczyły kamiennych elementów zdobniczych elewacji frontowej. Piaskowiec oczyszczono z kurzu, brudu, zabrudzeń biologicznych oraz ciemnych plam, usunięto przemalowania olejne, stare kity i cementowe spoiny. Następnie strukturę kamienia wzmocniono odpowiednimi preparatami konserwatorskimi, a brakujące fragmenty uzupełniono masą mineralną przeznaczoną do rekonstrukcji piaskowca, nadając im właściwą fakturę.
Podczas prac związanych z oczyszczaniem powierzchni oraz usuwaniem miejsc głuchych i odspojonych od podłoża odkryto, że gzyms wieńczący oraz kapitele pilastrów wykonane są z bloków piaskowca. Nie wiadomo, kiedy kamień został przykryty tynkiem, jednak bez wątpienia pierwotnie pozostawał widoczny, podkreślając kunszt i estetykę głównej bramy nowego cmentarza ewangelickiego przy ul. Bielskiej. Ponadto stwierdzono, że w miejscach zachowanych tynków oryginalnych występowała wtórna zacierka cementowo-wapienna o grubości od 1 do 1,5 cm. Pod nią znajdowały się częściowo zdegradowane oryginalne tynki wapienne oraz detale sztukatorskie. Gruba zacierka deformowała rysunek detalu i wpływała destrukcyjnie na historyczne tynki, co wymusiło wykonanie dodatkowych, wcześniej nieprzewidzianych prac. Usunięto wtórne warstwy z całej powierzchni zachowanych tynków oraz zakonserwowano i wyeksponowano kamienny gzyms.
Łączny koszt trzeciego etapu wyniósł 98 295,88 zł, z czego 49 000 zł pochodziło z dotacji Województwa Śląskiego.
Komisyjny odbiór prac odbył się 22 grudnia 2025 roku. W odbiorze uczestniczyli przedstawiciele parafii, wykonawcy, Regionalnego Instytutu Kultury im. Wojciecha Korfantego w Katowicach oraz Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Katowicach, Delegatury w Bielsku-Białej.
tekst Marcin Gabryś
Realizacja zadania pn. Zachowanie i remont zabytkowej bramy cmentarnej w Cieszynie, zostało dofinansowane ze środków budżetu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego
